Testosteron – jego rola dla męskiego i kobiecego organizmu
Jak wielką siłę posiada testosteron? Jest rok 1972. Zaledwie 27 letni Fred Chase Koch wpadł na pomysł prowadzenia badań podczas których udało się wyizolować nietypową substancję. Po podaniu jej kogutom oraz szczurom okazało się, że oba gatunki osiągnęły efekt tak zwanej maskulinizacji czyli rozwoju cech fizycznych typowych dla samców. Kilka lat później firmy farmaceutyczne znajdujące się w Europie pracując na owej substancji wyizolowały TESTOSTERON! Za ten wyczyn nagrodzono nagrodą Nobla zespół składający się z dwóch Niemców i Chorwata. Byli nimi Adolf Friedrich, Johann Butenandt i Leopold Stjepan Ružička. Czym dokładnie jest testosteron i dlaczego jest tak ważny zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn?
🧪 Testosteron, to hormon męski czy kobiecy?
Możliwe, że o poziomie bazowego testosteronu decydują geny przodków.
Testosteron wytwarzany jest głównie za pośrednictwem śródmiąższowych komórek Leydiga znajdujących się w jądrach (95%), natomiast reszta znajduje swoje miejsce w nadnerczach. U kobiet produkowany jest w niewielkich ilościach przez jajniki i korę nadnerczy, a w trakcie ciąży przez łożysko.
Jego poziom jest kontrolowany przez hormony. Cały proces zaczyna się od spadku testosteronu. Gdy taki stan panuje w organizmie podwzgórze wysyła sygnał i we krwi pojawia się FSH (hormon folikulotropowy). FSH ponownie pobudza przysadkę do produkcji drugiego hormonu – LH (luteinizującego), stymuluje produkcję testosteronu.
🧪 Hormon z tłuszczu?
Mówi się, że proces syntezy testosteronu ma związek z cholesterolem i tak rzeczywiście jest. Nie zagłębiając się w opisy można się z nim zapoznać w skróconej postaci graficznej.
Na tej podstawie nie trudno wywnioskować, iż do jego prawidłowych stężeń niezbędna będzie odpowiednia ilość cholesterolu egzogennego i endogennego.
Cholesterol egzogenny dostarczany jest z pożywieniem na przykład takim jak: tłuszcze zwierzęce oraz produkty pochodzenia zwierzęcego, tj. mięso i jego przetwory, jaja oraz w pewnym stopniu nabiał.
Cholesterol endogenny produkowany w organizmie człowieka jest syntetyzowany przez każdą komórkę organizmu. Jego ulubione miejsca syntezy to: to wątroba, jelita i skóra. Na dobę w wątrobie dochodzi do syntezy około 800 mg. podczas gdy w całym organizmie nawet do 1500 mg. Mniej więcej 10% syntezy pochodzi z jelit. Cholesterol znajduje się także w mózgu i rdzeniu kręgowym. Choć błędnie kojarzony z czymś niedobrym dla organizmu, jest niezbędny do prawidłowego jego funkcjonowania.
🧪 Testosteron po męsku
Ponieważ testosteron wpływa na ciśnienie wewnątrz ciał jamistych panuje nad pobudliwością seksualną.
Około 99% testosteronu pozostaje w surowicy krwi w postaci związanej z SHBG (glikoproteina wiążąca hormony płciowe, syntetyzowana w wątrobie) albo albuminami, toteż jedynie 1–2% testosteronu pozostaje w krwiobiegu w postaci wolnej.
U mężczyzn obserwuje się cykliczność jego wydzielania z długością cyklu wynoszącą od 20 do 28 dni, podobnie jak u kobiet cykl menstruacyjny.
🧪 Testosteron i jego wpływ na sen
Ciekawostką jest, iż nawet podczas snu występuje swoista dla niego rytmika powiązana ze zmianami elektrofizjologicznymi oraz hormonalnymi, dla uściślenia, elektrofizjologia zajmuje się badaniem czynności komórek na podstawie analizy ich bioelektrycznej aktywności – potencjałów.
Wzrost stężenia testosteronu w godzinach porannych (około 8.00) oraz spadek w ciągu dnia, z jego najniższymi stężeniami około godziny 20.00 jest również powiązany z fazami snu NREM i REM.
Faktem jest, iż testosteron ma znaczne powiązanie ze snem, z jego zaburzeniami w tym z bezsennością (więcej o tym temacie – klik).
Warto zwrócić uwagę na ciekawe wnioski, które dostarczyły badania Boyara i współpracowników. Wyniknęło z nich, iż grupa badanych mężczyzn poddawana drzemkom w ciągu dnia wykazała wzrost stężenia testosteronu, jak po zwykłym śnie nocnym. Dzięki nim można stawiać hipotezy, iż sen w ciągu dnia będzie pozytywnie wpływał na regulację męskich hormonów.
Temat snu u mężczyzn i kobiet oraz jego powiązania z hormonami wciąż jest badany i pozostawia wiele pytań, aczkolwiek znamy prawidłowe wartości testosteronu.
Mężczyźni: prawidłowe stężenie mierzone na czczo, rano: 8 – 12 nmol/l lub 2,3 – 3,4 ng/ml albo 230 – 345 ng/dl.
U kobiet wartości referencyjne, testosteron wolny: 10,4-45,1 pmol/l. testosteron całkowity: 1-2,5 nmol/l.
Około 20 roku życia mężczyzny testosteron osiąga swój najwyższy poziom utrzymując się relatywnie stale przez około 20 kolejnych lat, choć można się spotkać z opiniami, iż po 30 roku życia następuje jego stopniowy spadek o około 1% rocznie.
Androgeny pełnią niezwykle istotną rolę dla męskiej i kobiecej seksualności, bowiem wpływają na poziom podniecenia, pożądania oraz ilość fantazji seksualnych przeżywanych w ciągu doby.
Nadmiar testosteronu?
U mężczyzn może na przykład wiązać się z wrodzonym przerostem nadnerczy, guzami wirylizującymi nadnerczy, słabą odpornością, chorobami nowotworowymi.
Niedobory?
Natomiast u mężczyzn po 40. roku życia z niskimi stężeniami testosteronu (poniżej 2,5 ng/ml) ryzyko śmierci wzrasta aż o 78%. Powodem są problemy z układem krążenia. Zbyt niski poziom powoduje nadmierne otłuszczenie całego organizmu.
Dodatkowe informacje na temat badania testosteronu.
🧪 Testosteron po kobiecemu
Jak się okazuje kobiece reakcje nie są tak oczywiste, jak w przypadku płci przeciwnej. Seksualność jest niezwykle ważna, szczególnie w ujęciu przedłużania gatunku. Aktualnie uwagę skupia się na cykliczności, jednak nie na linearność kobiecych reakcji związanych z bodźcami seksualnymi. Linearność zakładała poszczególne fazy: pożądanie, podniecenie, fazę plateau, następnie orgazm i odprężenie. Jednak odbiega on znacznie od modelu, który pokazuje, iż:
“Pożądanie nie jest warunkiem koniecznym do podjęcia aktywności seksualnej, bowiem podniecenie może rozwijać się w czasie trwania aktywności seksualnej wraz z jego psychicznymi i fizycznymi wykładnikami, a satysfakcja seksualna nie łączy się wprost z doświadczeniem orgazmu lub jego brakiem (2).
Zatem jakie skutki przynosi zbyt wysoki poziom testosteronu u kobiet, a jaki zbyt niski?
Zbyt wysoki – nadmierne owłosienie, trądzik, zaburzenia miesiączkowania, agresja, nadpobudliwość, impulsywność, również maskulinizacja, skłonność do tycia, niepłodność, bezpłodność, obniżenie odporności.
Zbyt niski – utrata libido, problemy z pamięcią, uderzenia gorąca, przybieranie na wadze, a także utrata masy mięśniowej w tym uszkodzenia serca, osteoporoza, brak odporności na stres.
🧪 Efekty zmian stężenia testosteronu
- Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn w przeciągu całego życia obserwuje się dwa piki testosteronu, pierwszy – w życiu płodowym (drugi trymestr ciąży), następny w okresie dojrzewania.
Po co płód otrzymuje znaczącą dawkę testosteronu?
Ma to związek z kształtowaniem się w życiu płodowym dymorficznej organizacji mózgu, innymi słowy dzięki pikowi kształtują się cechy charakterystyczne dla danej płci.
Natomiast w drugim piku kształtują się ostateczne cechy płciowe odróżniające kobiety od mężczyzn.
- Kobiety, które fantazjują o aktywności seksualnej wykazują wyższe stężenie testosteronu w surowicy krwi (1). U mężczyzn wzrasta jego poziom zarówno, gdy myślą, jak i przyglądają się aktywności seksualnej.
U kobiet podczas stosunku mocniej pracuje oksytocyna – hormon ufności i przywiązania. Jest bardzo reaktywny i po stosunku utrzymuje się zaledwie przez około 3 minuty, natomiast skutki działania oksytocyny mogą być odczuwalne do kilku godzin.
- Zakochanie – u mężczyzn zakochanych testosteron jest niższy, u kobiet wyższy niż w stanie obojętności.
Różnice potencjałów wyrównują się podczas wydłużania się relacji. Badania osób w stałych i doraźnych relacjach biorą pod uwagę jedynie sposób nawiązywania relacji pomijając wiele znaczących czynników, jak stres, uszkodzenia, dieta, sport – nie są zatem zbyt znaczące.
- Zmiany poziomu androgenów, w tym testosteronu wpływają na ocenę atrakcyjności płci przeciwnej.
Kobiety w okresie okołoowulacyjnym wykazują wzrost poziomu uwagi w stosunku do mężczyzn z dobrymi dla nich genami. Mężczyźni zaś w trakcie zmian hormonalnych zwracają atencję w stronę kobiecych twarzy i ich atrakcyjności (3).
🧪 Testosteron, mięśnie i sport
Każdy sportowiec marzy o wysokim poziomie testosteronu dzięki któremu jego mięśnie łatwiej adaptują się do wysiłku oraz regenerują. Szerzej o roli testosteronu w regeneracji mięśni szkieletowych po wysiłku pisze Barbara Morawin:
Jego poziom wpływa również na motywację. Im wyższy – tym większe zaangażowanie.
Wysoki testosteron wpływa anabolicznie na ciało. Innymi słowy zwiększa możliwość rozwoju mięśni szkieletowych wpływając na ich siłę izokinetyczną (praca ze stałą prędkością ruchu), izometryczną (poziom siły podczas pracy statycznej) oraz wytrzymałość (kontynuowanie wysiłku bez obniżania efektywności przy zachowaniu wysokiej odporności na zmęczenie).
Są dowody, iż hormon ten przyspiesza replikację i zwiększa aktywację komórek satelitowych mięśni – komórek macierzystych mięśni szkieletowych.
Pobudzający wpływ testosteronu na osteoblasty i ich mineralizację znany jest już od dawna, dlatego ten androgen jest istotny w prewencji osteoporozy. Do niedawna sądzono, że przyspiesza zakończenie wzrostu kości długich, jednak aktualne badania wykazały, że odpowiedzialność za to ponoszą estrogeny.
Trening siłowy wpływa na podwyższenie poziomu testosteronu, natomiast trening wytrzymałościowy obniża jego powysiłkową zawartość we krwi. W przypadku kobiet trudno jest znaleźć opracowanie, które jasno określiłoby wpływ treningu na poziom testosteronu. Więcej o kobiecym treningu – klik.
🧪 Co z tym sercem?
Zwykle będąc przy tematach poddanych wielu dyskusjom zachęcam do wypośrodkowania opinii.
Czy testosteron może zniszczyć serce? Tak.
Czy testosteron może korzystnie wpływać na układ krążenia? Tak.
Ten androgen może powodować pogrubienie komór sercowych. W tym przypadku gruby mięsień to jak zbyt ciasne spodnie, nie wróży to nic dobrego.
Natomiast z badań wynika, że może też oddziaływać ochronnie na układ krążenia. Jest to wynikiem zmniejszenia produkcji czynników prozapalnych, a także zwiększenia regeneracji śródbłonka naczyń.
Dodatkowo rozszerza naczynia krwionośne i zwiększa wrażliwość na insulinę, co nie dziwi biorąc pod uwagę efekt anaboliczny (4).
🧪 Co obniża testosteron?
- Alkohol – wróg absolutny, bowiem zaburza stosunek estrogenów do androgenów, a także obniża stężenie cynku, który reaguje ze stężeniem testosteronu w surowicy krwi wpływając na jego wzrost. Dodatkowo alkohol zaburza równowagę innych hormonów w tym FSH.
- Fenole wchodzące w skład plastiku, substancji znajdujących się na powierzchni puszek, również herbicydy, pestycydy, farmacutyki zawierające DES.
- Niedobory snu.
- Zbyt mała podaż tłuszczu w diecie.
- Przetrenowanie.
- Brak ruchu.
- Zbyt dużo cukrów prostych oraz niezdrowego tłuszczu.
🧪 Optymalizacja poziomu testosteronu
Lista wspierająca produkcję testosteronu jest dość długa. Zasadniczo zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogą z niej korzystać przy uwzględnieniu celu oraz masy ciała.
- Witamina D.
- Koenzym A (kwas pantotenowy, wit. B5).
- Niacyna.
- Cynk.
- Guarana
- Żeń-szeń
- Buzdyganek naziemny.
- Miłorząb.
- Kora sosny śródziemnomorskiej.
- Liść Damiana.
- Kozieradka.
- Owies.
- Korzeń Maca.
- Imbir.
- Eleuterokok kolczasty.
- Korzeń lukrecji.
- Korzeń kolcorośli.
- Palma Sabałowa.
- Pokrzywa zwyczajna.
- Kora Catuaba.
- Kozie ziele.
- Selernica.
- Muira Puama.
- Cynamon.
- Kakao.
🧪 Hipogonadyzm
Na koniec odrobinę o niewydolności hormonalnej.
2% dwudziestoletnich mężczyzn, a także 40% po 45 roku życia doświadcza zmian związanych z niewydolnością hormonalną.
Hipogonadyzmem nazywa się zbiór objawów charakterystycznych dla osób z obniżonym stężeniem testosteronu:
| Objaw, narząd | Przed pokwitaniem | Po pokwitaniu |
|---|---|---|
| krtań | brak mutacji | bez zmian |
| włosy | skąpe owłosienie wielu okolic | zmniejszenie owłosienia łonowe i innych okolic |
| skóra | blada, brak trądziku, niedorozwój gruczołów łojowych | zmniejszona czynność gruczołów łojowych, blada |
| kości | niska masa kostna | osteoporoza |
| ciało | niski wzrost, otłuszczenie brzucha i bioder | otyłość |
| mięśnie | słabo rozwinięte | sarkopenia |
| nastrój | obniżony | obniżony |
| libido | nierozwinięte | obniżone, brak |
| spermatogeneza | brak | zahamowanie |
| gruczoły pierś. | ginekomastia | ginekomastia |
| gruczoł krokowy | niedorozwinięty | zanikanie |
| penis | niedojrzały | bez zmian |
| jądra | małe, twarde | zmniejszone, miękkie |
| hemopoeza | niedokrwistość | niedokrwistość |
Literatura:
1. Goldey KL, van Anders SM. Sexy thoughts: effects of sexual cognitions on testosterone, cortisol and arousal in women. Horm. Behav. 2010; 59: 754–764.
2. Basson R. Brotto LA, Laan E, Redmond G, Utian WH. Assessment and management of women sexual dysfunctions: problematic desire and arousal. J Sex Med. 2005; 2: 291–300.
3. Welling LL, Jones BC, DeBruine LM, Smith FG, Feinberg DR, Little AC. i wsp. Men report stronger attraction to femininity in women‘s faces when their testosterone levels are high. Horm. Behav. 2008; 54: 703–708.
4. Caminiti G., Volterrani M., Iellamo F., Marazzi G., Massaro R., Miceli M., Mammi C., Piepoli M., Fini M., Rosano G.M.C.: Effect of Long-Acting Testosterone Treatment on Functional Exercise Capacity, Skeletal Muscle Performance, Insulin Resistance, and Barorefl ex Sensitivity in Elderly Patients With Chronic Heart Failure. J. Am. Coll. Cardiol., 2009; 54(10): 919-927.
